Snjóar í Evrópu

Mikið óskaplega eigum við Íslendingar gott þessa dagana. Víðast hvar orðið alautt í byggð, að sönnu hálkublettir hér og þar á vegum en fólk er hætt að detta og brjóta sig í bæjunum. Úti í Evrópu er þessu ekki þannig varið. Þar snjóar og snjóar. Og eins og með Reykvíkinga um daginn þá kunna Evrópubúar miklu síður á snjóinn. Menn hreinlega deyja hér og þar úti á víðavangi. Auðvitað í löndum eins og Úkraínu eða Póllandi þar sem menn hafa bara drukkið vodkann sinn og sofnað út af en vandinn er líka mikill sunnar. Það var til dæmis talað um 60 sentímetra snjó í Róm. Það þurfti að kalla þar á herinn til að hreinsa og mörgum hinna fornu minnismerkja var hreinlega lokað. Meira að segja aumingja páfanum var ekki skemmt. Og á suður Spáni var einnig snjór sem ekki hefur sést í áratugi.

Og nú spyr maður: Hver er að tala um gróðurhúsaáhrif? Eru gróðurhúsaáhrifin bara eitthvað í munninum á náttúruverndarsinnum sem eru að reyna að finna einhverja skýringu á óvenjulegum hlutum? Eða eru þau eitthvað sem er raunverulegt? Kuldinn í Evrópu virðist ekki benda til þess.

Snorrabúð fatlaðra

Sú var tíðin að leið nánast allra fatlaðra Íslendinga lá til Reykjavíkur. Þar var öll sérhæfð þjónusta, þar voru allar sérhæfðar stofnanir, öll sérkennsla og öll sérhæfð vinna. Fötluð ungmenni áttu enga framtíð í heimabyggð sinni. Mér er í barnsminni allir laugardagarnir eftir hádegi þegar heyra mátti grátklökka presta flytja betliávörp í þágu hinna eða þessara samtaka fatlaðra þar sem biðlað var til fólksins um að kaupa merki til styrktar starfseminni í Reykjavík. Og oftar en ekki var sagt hvar börnin í Reykjavík fengju merkin sín afhent til að selja.

Sem betur fer er nú öldin önnur og fatlaðir geta nú oft fengið þjónustu í sínu heimahéraði, unnið þar og menntast. En á þessu er líka dekkri hlið. Reykjavík er orðin að eins konar Snorrabúð fatlaðra. Hin mikla félagslega þjónusta sem þar var á boðstólnum er ekki lengur eins þróuð og hún er annars staðar. Og jafnvel hafa heyrst þær raddir að Jón Gnarr og félagar séu að brjóta lög á fötluðum með því til dæmis að skerða mjög ferliþjónustuna auk þess sem menn þurfa auðvitað að greiða fyrir hana. Jú, fatlaðir skulu vera jafnir við aðra. Þá er víst maturinn borinn út á einhverjum óvissum tíma og það þarf að hita hann upp.

Sagt er að það sé nánast útilokað fyrir fatlaðan einstakling að búa í eigin íbúð vegna skertrar þjónustu og á sambýlum er boðið upp á skerta og vélræna þjónustu, stundum af starfsfólki sem ekki skilur íslensku. Þetta allt vegna geigvænlegs fjárskorts og skerðingar. Svo er málum komið í dag að þeir sem annast málefni fatlaðra vítt og breitt um landið hljóta í einlægni að ráða fötluðum frá að flytjast til Reykjavíkur þrátt fyrir þá staðreynd að þar sé mikið framboð af hvers kyns brauði og leikjum í boði borgarinnar.

Flugvöllurinn enn!

Sagan endalausa um Reykjarvíkurflugvöll heldur áfram. Með reglulegu millibili skýtur umræðunni alltaf upp hvort þessi flugvöllur eigi að fara eða vera og hvort eitthvað og þá hvað eigi að koma í staðinn. Svo virðist sem nú loksins séu menn farnir að nálgast kjarna þessa máls. Spurningin um það hvort flugvöllurinn eigi að fara eða vera áfram í Vatnsmýrinni er nú ekki lengur ekki bara spurning um dýrt byggingarland heldur beinlínis um það hvort Reykjavík geti áfram talist vera höfuðborg alls landsins. Eina höfuðforsendan fyrir því að allri stjórnsýslu landsins hafi verið þjappað þarna saman á þennan eina ferkílómetra er sú að þar er flugvöllur í göngufæri þannig að stundum er beinlíns auðveldara að komast frá afskekktri byggð til Reykjavíkur heldur en í næsta þjónustukjarna. Auk þess sem Landspítalinn er þarna innan seilinga. Allar þessar forsendur bresta gjörsamlega verði flugvöllurinn fluttur og verði svo sem líklegast má telja að innanlandsflugið verði flutt til Keflavíkur er ljóst að gera þarf umbyltingu á öllu stjórnsýslukerfi landsins. Hvað okkur Akureyringar sérstaklega varðar þá ættu bæjaryfirvöld þegar í stað að ráða stjórnsýslufræðing til að gera úttekt á því hvaða stjórnsýslustofnanir væri hægt að færa hingað og hvernig auka mætti hér við heilbrigðisþjónustu og efla beint flug héðan til útlanda þar sem vel má vera að mun hagkvæmara kynni  að sækja ýmsa þjónustu, verslun og afþreyingu til útlanda heldur en til Reykjavíkur. Fyrir hugað er að byrja skerða Reykjavíkurflugvöll þegar árið 2016 þannig að tímabært virðist að hefja svona úttekt nú þegar. 

Búmm..... búmm.....

Búmm..... búmm..... Það sprakk sprengja nálægt Strjórnarráðinu í Reykjavík. Reykjavík er þar með endanlega komin í röð alvöru borga. Það vantaði ekkert upp á það annað en eitt lítið hryðjuverk.

Auðvitað var löggan óviðbúin. Hún var heila tvo tíma á leiðinni, næstum úr sama húsi. Menn þustu að með eitthvert sprengjuleitarvélmenni sem þeir varla kunnu á. Það er auðséð að þarna kunnu menn ekkert til verka enda hryðjuverk svo sem ekkert daglegt brauð á Íslandi. Ekki er heldur auðvelt að sjá hvers vegna Ísland ætti að verða eftirsótt skotmark hryðjuverkamanna. Jú, það gæti svo sem vel verið að einhverjir ofstækismenn fengju þá flugu í höfuðið að gera landið að íslömsku lýðveldi enda held ég að í íslenskri þjóðarsál búi nægileg grimmd til þess að hún geti meðtekið Sharialög.

Öllu líklegra er þó að á Íslandi gæti leynst einhvers konar Breivik. Ungur, einangraður skólastrákur ánetjaður einhverju af öllum þeim óhroða sem finna má á netinu. Mjög hafa verið í umræðunni þær hættur sem börnum og ungmennum getur stafað af netinu og ekki skal gera lítið úr þeim. En minna hefur verið rætt um fólk sem ef til vill er brenglað í hugsun og skoðar alls kyns ofstæki, kynþáttahatur og fordóma sem víða grasserar á netinu og auðveldlega getur brenglað huga veikgeðja fólks. Það er full ástæða til að um þetta sé rætt. Við vitum aldrei hvað fram fer í huga fólks. Einn daginn getur slík hugsun breyst í sprengjur og valdið skaða sem óbætanlegur kann að verða.

Biskup í boði

Nú þegar eru fimm einstaklingar í boði þegar velja skal hver gegna skuli embætti biskups Íslands. Þetta er sjálfsagt allt hið mætasta fólk og örugglega mun það allt gæta hins mikla embættis með sóma. Það hefur nokkuð gustað um hann Kalla okkar að undanförnu og því hefur hann líklega ákveðið að nóg sé komið, ekki síst vegna ólgunnar í sambandi við hið svokallaða biskupsmál þar sem hann hefur legið undir nokkru ámæli vegna aðkomu sinnar.

Biskupskjör er ágætt tækifæri til þess að staldra við og íhuga stöðu okkar ágætu þjóðkirkju ekki hvað síst nú þegar mikið er rætt um stöðu hennar og hlutverk og margir vilja jafnvel afnema stöðu hennar sem þjóðkirkju. Og hvað sem slíkum vangaveltum líður þá er ljóst að gera þarf miklar breytingar á skipulagi þjóðkirkjunnar svo hún hreinlega virki í nútímaþjóðfélagi. Þar er sjálft biskupsembættið ekki undanskilið.

Einn frambjóðendanna til biskupskjörs Þórir Jökull Þorsteinsson hefur jafnvel komið fram með þá hugmynd að skilin milli biskups og vígslubiskupa verði afnumin þannig að í landinu verði þrír jafnréttháir biskupar. En maður spyr sig hvort ekki megi ganga alla leið og fækka biskupsembættum niður í tvö, Hóla- og Skálholtsbiskup sem að sjálfsögðu hefðu sínar aðalskrifstofur í Reykjavík og á Akureyri þótt þeir formlega sætu á hinum fornu biskupsstólum.

Í þessu sambandi skal bent á dálítið athyglisverða staðreynd. Við núverandi kjör biskups Íslands hafa formenn sóknarnefnda á Suðvesturhorninu kosningarétt en ekki formenn annarra sóknarnefnda. Og mætti af þessu draga þá ályktun að verið sé að kjósa biskup fyrir Suðvesturland. Ekki er hægt að sjá hvernig íbúar annarra landshluta geta litið á þann mann sem biskup sinn sem þeir ekki hafa jafnan rétt á að kjósa eins og hinir.

Landsdómsraunir

Mikið óskaplega eru menn búnir að þvaðra um þennan landsdóm undanfarna daga. Þessi landsdómur laumaðist einhvern veginn inn í stjórnarskrá þegar verið var að þýða hana úr dönsku og enginn áttaði sig á kenningunni um þrískiptingu valdsins sem hingað er komin útþynnt líka í gegnum Danmörku. Svo vill nefnilega til að samkvæmt kenningu franskra heimspekinga um þrískiptingu valdsins þá stenst landsdómur ekki stjórnarskrá. Alþingi getur ekki verið ákæruvald í refsimáli. Það hlutverk er falið framkvæmdavaldinu og dómsvaldinu síðan að meta hvort framkvæmdavaldið hafi haft rétt fyrir sér með ákærunni. Dómstóll í tengslum við Alþingi hlýtur alltaf í eðli sínu að vera pólitískur og því ekki fær um að dæma í refsimáli, hann getur aðeins sagt til um pólitíska ábyrgð viðkomandi ráðherra en ekki um ábyrgð hans gagnvart lögum. Enda hefur það sýnt sig þegar þurft hefur að taka ákvörðun um að kæra þá hefur atkvæðagreiðslan á þingi um það verið rammpólitísk. Það er útilokað til dæmis að ekki hafi einhver sjálfstæðismaður haft smá grun um sekt Geirs Haarde. En flokkshollustan gerði það að verkum að menn síknuðu hann samt. Málaferlin gegn Geir verða þannig í eðli sínu pólitísk þar sem þau eru reist á kærum fólks úr öllum hinum flokkunum. Og í öllum lýðræðisríkjum heims hlýtur það að verða forgangsverkefni að sjá til þess að dómsvald verði sem allra óháðast öllum pólitískum eða efnahagslegum þrýstingi. Landsdómsraunir þingmannanna í dag benda til að svo sé ekki að öllu leyti á Íslandi.

Nauðsynjar og óþarfi

Í bígerð er að lögfesta hér á landi alþjóðasamning fatlaðra um réttindi fatlaðra. Megininntak samnings þessa er að samningsaðilar skuldbinda sig til þess að leiða í lög fullkominn rétt fatlaðra til að njóta athafna daglegs lífs til jafns við aðra þjóðfélagsþegna. En þá kemur að því að skilgreina hvað það er sem flokkast undir þær athafnir daglegs lífs sem allir eigi rétt á að leggja stund á.

Við getum öll verið sammála um að undir þessa skilgreiningu hljóti hlutir á borð við það að fæða sig, klæða, njóta húsnæðis og geta komist á milli staða en einnig hlutir á borð við það að fara á mannamót, taka þátt í stjórnmálum eða stunda menningarlíf. En svo eru aftur hlutir sem erfiðara er að skilgreina. Tökum til dæmis sólarlandaferðir. Áhöld eru um það hvort að sólarlandaferðir séu athafnir daglegs lífs sem allir eigi rétt á að taka þátt í þó þeir séu fatlaðir. Vissulega má segja að almennt sé samstaða um að gott aðgengi sé fyrir fatlað fólk sem þarf að ferðast með flugvélum, gista á hótelum eða matast á veitingahúsum en aftur á móti er það umdeilanlegt hvort til dæmis samfélagið á að greiða kostnað vegna fylgdarmanns sé hans þörf á ferðalögum.

Sennilega er sanngjarnasta lausnin á því sú að tryggingabætur verði nægilega háar til þess að hinn fatlaði geti sjálfur greitt slíkan kostnað. Og þannig er málinu varið með marga slíka hluti sem eru á mörkunum eins og til dæmis ef fatlaðir vilja fara út á lífið og skemmta sér. Það er að sjálfsögðu ekki hægt að ætlast til að fyllerí fatlaðra séu kostuð af almannafé en vel má hugsa sér að fatlaðir fái nægilegt fé frá samfélaginu til þess að fara á fyllerí ef þá endilega langar til.

Mannsins smæð

Harðskeytt norðanhríðin hristir og skekur samfélagið. Það er heimsendir í Reykjavík og aðrir landshlutar fara ekki varhluta af þessari smæð mannsins gagnvart máttarvöldunum. Heimskautaveturinn fer hamförum og minnir okkur óþyrmilega á það að við búum ekki á Kanaríeyjum heldur norður við heimsskautsbaug.

En einhvern veginn er það svo að maðurinn virðist ekki alltaf gera sér grein fyrir þessari smæð sinni. Menn ana út í umferðina án þess að hugsa út í að það þarf að þurrka snjóinn af afturrúðunum og ljósunum og auðvitað að vera ekki að þvælast á sumardekkjum. Og menn æða á brotajárni til Noregs þegar allra veðra er von á sama tíma og fulltrúar þjóðarinnar rembast eins og rjúpa við staur við að finna hvernig hægt er, svo sómi sé að, að sleppa einum fulltrúa sínum við að axla ábyrgð á gerðum eða ekki gerðum einhvern tímann í gamla daga.  

Eftirlitskreppan

Það hefur mikil kreppa gengið yfir í eftirlitsiðnaði landsmanna að undanförnu. Hvert hneykslið hefur rekið annað og þjóðin staðið í forundran. Menn spyrja sig hvort þeir  hafi verið að borða afurðir dýra sem borðað hafa eitrað gras eða verið haldin einhverri dioxinmengun. Hvort konur þessa lands gangi með ónýt sílikonbrjóst eða hvort matvælin okkar hafa verið söltuð með iðnaðarsalti sem enginn veit með sönnu hversu skaðlegt það er þótt enginn hafi dáið af þess völdum síðustu 13 ár og enginn myndi sennilega ekki taka eftir þessu ef það yrði notað í önnur 13 ár. Það gefur augaleið að einhverstaðar er eitthvað bilað og geta skýringarnar verið margar. Ein sem lítið hefur verið rætt um er sá hugsanlegi möguleiki að þeir sem eftirlitið áttu að framkvæma hafi svo vel þekkst persónulega við þá sem þeir áttu að líta eftir að þeir hafi séð í gegnum fingur við þá. Vitað er að þetta gerðist einu sinni í tilfelli fjármálaeftirlitsins, þar sem þeir bjuggu í sömu götu bankastjórinn og starfsmaður fjármálaeftirlitsins sem átti að hafa eftirlit með honum. Þessi hætta er alltaf fyrir hendi í litlu samfélagi og spurningin er hvernig það sé hægt að hindra. Hugsanlega er ein leið að flytja eftirlitsstofnanirnar á önnur landssvæði en fyrirtækin sem líta þarf eftir. Þetta mun t.d. eitthvað verið gert í Noregi. Annað atriði í þessu sambandi vekur athygli, af hverju eru fyrirtæki í gjörólíkri starfsemi en þau eru stofnuð til. Dæmi: Af hverju í ósköpunum eru olíufélög að vasast  í áburðarinnflutningi og brugghús í innflutningi á salti. Spyr sá sem ekki veit. Allavegana er augljóst að það vantar fagmennsku og heiðarleika í öll þau störf sem lítur að viðskiptum hverskonar og eftirlit með þeim. Það verður líka að hreinsa burt klíkuskap, kæruleysi og græðgi úr þessari starfsemi þannig að hún komist á heilbrigðan grundvöll neytendum þessa lands til góða. 

Myrkravernd

Jónas heitin Jónasson útvarpsmaður endaði gjarnan þætti sína á að biðja viðmælendur sína að passa sig á myrkrinu, þetta sama myrkur vill nú blessaður umhverfisráðherrann okkar vernda. Í nýlegum umræðum á alþingi um svokallaða ljósmengun kom hún fram með þetta stórkostlega nýyrði myrkravernd. Mátti á máli hennar skilja að allt þetta blessað ljós væri að ganga af gamla góða myrkrinu dauðu og þyrfti því að vernda það eins og hverja aðra tegund í útrýmingarhættu. Þetta er auðvitað drepfyndið. Íslenska þjóðin hefur frá upphafi vega verið í stöðugu stríði við hið ógnalanga myrkur og skugga vetrarins. Svandís blessunin ólst sennilega ekki upp í sveit í rafmagnsleysi og kulda, umvafinn þessu dásamlega myrkri þar sem draugar og forynjur eru hvarvetna á vappi. Vel má vera að lýsingin til dæmis í Reykjavík sé orðin svo ofkeyrð að ekki sjáist í stjörnubjartan himininn ásamt hinum leiftrandi björtu norðurljósum. En ráðið við því er ekki að stofna öryggi og vellíðan þéttbýlisbúa með því að slökkva ljósin heldur auðvitað að fara með ferðamennina út í auðnina það sem þessum miklu gæðum sem eru stjörnubjartur himinn og leiftrandi norðurljós verður notið ótruflað. Þeir sem eru að koma til þess að reyna íslenskt myrkur leita þess ekki í hálfrökkum öldurhúsum Reykjavíkur heldur á víðfeðmum snævaþökktum auðnum þar sem gulur máninn bleika lýs upp grund og þúsundir stjarna skína í heiðhvolfi háu.